Gmina wiejska Kęsowo, zamieszkana przez 4 430 osób, rozprzestrzenia się w zachodniej części powiatu tucholskiego na obszarze 10 880 ha. Od zachodu graniczy z gminą Kamień Krajeński, od północy z województwem pomorskim (gmina Chojnice) i gminą Tuchola, na wschodzie z gminą Gostycyn, a na południu z gminą Sępólno Krajeńskie.
Prócz niewielkiego obszaru położonego na skrajnej północy (okolice wsi Żalno i Piastoszyn) wchodzi w skład Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, mimo iż lasów jest tu niewiele. Użytki rolne zajmują aż 78,51% powierzchni gminy, a lasy i grunty leśne zaledwie 12,33%. W polodowcowej rzeźbie terenu przeważa wysoczyzna moreny dennej i niewielkie powierzchnie piaszczystych sandrów, które wraz z rynnami jeziornymi wyznaczają na północy gminy szlaki odpływu wód roztopowych lądolodu.
 |
| Rzeka Wytrych. fot. arch. gminy |
 |
| Kęsowo. fot. arch. gminy |
 |
| Dwór Kęsowo. fot. arch. gminy |
 |
Stosunkowo dużo jest podmokłych łąk o dużej wartości nie tyle produkcyjnej co ekologicznej i to one zadecydowały o przyjęciu tej części gminy w granice parku krajobrazowego. Na północ od Kęsowa (F2) gęsta jest sieć małych cieków i kanałów melioracyjnych skąd woda odprowadzana jest przez rzekę Wytrych i Kamionkę. W okolicy Żalna (G1) i Piastoszyna (F1) wysoczyznę morenową przecinają dwie polodowcowe rynny wypełnione jeziorami, odwadniane przez Kicz i Tuchółkę. To najciekawsze uroczysko gminy. Do jej południowo-wschodnej granicy przylega też Obszar Chronionego Krajobrazu Kamionki.
Wieś gminna Kęsowo (F2) i położona na jej północy wieś Żalno (G1) są ośrodkami obsługi mieszkańców. W gminie nie ma zakładów przemysłowych. Pierwsza wzmianka o Kęsowie pochodzi z XIV wieku. Późniejsze dzieje wsi są związane z rolnictwem i dużymi posiadłościami ziemskimi. Spory był udział mniejszości niemieckiej począwszy od okresu zaboru pruskiego, zwłaszcza wśród posiadaczy majątków. Obecny rozwój gminy idzie w kierunku agroturystyki i wykorzystania jej walorów krajobrazowych. Między innymi w tym celu wytyczono trzy trasy rowerowe, określając je tematycznie: historyczną, przyrodniczą i rekreacyjną.