Ścieżki dydaktyczne
Ścieżka dydaktyczna „Zatoki”
Ochrona lasu – ptaki
Człowiek eksploatując od wieków zasoby przyrody zmienił ją na tyle, że obecnie poza puszczą białowieską nie mamy w naszym kraju lasów naturalnych. Tylko naturalne ekosystemy są w stanie regulować same liczebność populacji każdego z gatunków wchodzących w ich skład. Taki okresowy wzrost liczebności jednego z gatunków szkodliwych owadów leśnych nazywamy gradacją. Na gradacje szczególnie narażone są drzewostany jednogatunkowe - monokultury.
W borach tucholskich takie właśnie monokultury sosnowe dominują.
Ścieżka dydaktyczna nr 1 - Trasa Radańska
Wychodzimy z Osia i idziemy szosą w kierunku Tlenia, szlakiem zielonym. Na skraju lasu szlak skręca w prawo i prowadzi drogą leśna przez las. Po przejściu odcinka drogi około 700 m dochodzimy do punktu 1 (patrz mapa). Znajdujemy się w otoczeniu boru sosnowego. Zwracamy uwagę na strukturę zbiorowiska leśnego. Jest to tzw. bór świeży rosnący na siedlisku ubogim.
To zbiorowisko leśne tworzą następujące warstwy: - warstwę drzew (a) - tworzy sosna zwyczajna z domieszką brzozy brodawkowatej; - warstwa podszytu (b) - to warstwa krzewiasta, którą głównie tworzą jałowiec pospolity i jarzębina oraz pojedynczo podrost brzozy brodawkowatej; - warstwa runa (c) - wykształcona z udziałem borówki czarnej, borówki brusznicy, śmiałka pogiętego, poziomki zwyczajnej, pszeńca zwyczajnego i wrzosu; - warstwa mszysto-porostowa (d) - utworzona jest z mchów: widłozębu i rokietu oraz pojedynczo z porostów: chrobotka leśnego i chrobotka reniferowego.
Ścieżka dydaktyczna nr 2 - Jezioro Mukrz
Z szosy, z Tlenia do Lniana, - idziemy żółtym szlakiem w kierunku wschodnim, polną drogą biegnącą dnem malowniczego wąwozu. Droga wysadzona jest drzewami klonu zwyczajnego i brzozy brodawkowatej (zwrócić uwagę na cechy systematyczne, po których można odróżnić poszczególne gatunki brzóz i klonów).
Trasa naszej ścieżki dydaktycznej prowadzi przez tereny rolnicze - wokół pola uprawne. W uprawach polowych dostrzegamy chwasty różnobarwnie zakwitające, zwłaszcza wiosną. Wczesna wiosna kwitną tu niebieskie przetaczniki - przetacznik trójlistkowy, przetacznik polny, przetacznik wiosenny, przetacznik perski oraz krzywoszyj polny; białokwitnące nawroty polne, gwiazdnice pospolite, a na miedzach polnych i poboczach dróg rogownice polne (zwróć uwagę na cechy systematyczne odróżniające gwiazdnice od rogownic). W zbożach zakwitają czasem łanowo czerwone maki polne i błękitne chabry bławatki. Tu też czasem spotkać można pojedynczo rosnące kąkole polne o dużych purpurowo-liliowych kwiatach oraz fioletowo-niebieskie ostróżeczki o grzbiecistych kwiatach z ostrogami.
Ścieżka dydaktyczna nr 3 - Jezioro Starnie
Ścieżkę dydaktyczną rozpoczynamy od zwiedzenia biologicznej oczyszczalni ścieków. Informacje o oczyszczalni można znaleźć w opisie - Leśna ścieżka dydaktyczna nr 2, punkt 2.
Po zwiedzeniu oczyszczalni ścieków udajemy się do 2 punktu ścieżki dydaktycznej nr 3. Z lewej strony drogi leśnej znajduje się kotlinkowate zagłębienie terenu przechodzące w krętą dolinkę, dnem której sączy się strumyk, odprowadzający ścieki oczyszczalni do jeziora Starnie, będącego końcowym, naturalnym etapem ich oczyszczania.
Dno dolinki, wzdłuż cieku wodnego zajmuje bardzo ładnie wykształcony i zachowany lęg przystrumykowy (Circaeo-Alnetum), w większości w postaci lęgu źródliskowego (Circaeo-Alnetum cardaminetosum).
Trasa wycieczki nr 4 - Jezioro Żurskie
Z szosy Osie-Tleń, przy mogile pomordowanych (krzyż i tablica pamiątkowa), skręcamy w lewo i wchodzimy na drogę leśną, opadającą w kierunku południowym. Otacza nas bór, z panującą w drzewostanie sosną zwyczajną (Pinus silvestris) i domieszką brzozy brodawkowatej (Betula verrucosd). Drugą warstwę drzew tworzy podsadzany, w wieku około 40 lat. dąb szypułkowy (Quercus robur).
W podszyciu (warstwa b) występuje leszczyna zwyczajna (Corylus avellana), lipa drobnolistna (Tilia cordata), grab zwyczajny (Carpinus betulus) i jarzębina (Sorbus ancuparia).
Trasa wycieczki nr 5 - Dolina rzeki Wdy
Wycieczkę rozpoczynamy w Tleniu. Idąc szosą w kierunku Czerska, na skraju lasu wchodzimy na drogę leśną i kierujemy się na wschód. Przechodzimy obok około 80-letnich drzewostanów sosnowych, sadzonych na siedlisku lasów liściastych. Świadczy o tym zachowane runo i podszyt - relikty dawnych zespołów lasów liściastych (punkt nr 1).
Drzewostan jest tu dwuwarstwowy. Najwyższą warstwę stanowi sosna (Pinus silvestris), drugą natomiast podsadzany, w wieku około 50 lat dąb szypułkowy (Quercus robur). Warstwa podszytu (b) ma charakter naturalny i tu największą rolę odgrywają krzewiaste gatunki grądowe - leszczyna (Corylus avellana), porzeczka alpejska (Ribes alpinum), trzmielina zwyczajna (Evonymus europaea); w mniejszym stopniu podrost drzew - klonu zwyczajnego (Acer platanoides) i dębu szypułkowego.
Trasa wycieczki nr 6 - Rezerwaty przyrody
Trasa wycieczki prowadzi szosą z Osia do Skórcza. W odległości około 7 km od Osia, na terenie Leśnictwa Stara Rzeka Obręb Osie, leży rezerwat przyrody "Dury", położony w oddziałach 114 i 156 oraz częściowo o oddziałach 113, 115 i 155. Obejmuje on cztery jeziora dystroficzne z otaczającymi je torfowiskami, oraz torfowisko porośnięte drzewostanem sosnowym.
Torfowiska występujące w rezerwacie "Dury" należą do kategorii skąpożyznych (oligotroficznych) torfowisk wysokich i średniożyznych (mezotroficznych) torfowisk przejściowych. Rozwój tych torfowisk zapewniony jest wprost przez opady atmosferyczne i dodatkowo przez jałowe wody spływające ze zboczy. Torfowiska te, zagłębione w bezodpływowych lejach, tracą wodę w zasadzie tylko na skutek parowania złóż i transpiracji pokrywającej je roślinności. Torfowiska te zw. kotłowymi cechuje stały wzrost na grubość złóż i dlatego też Wyróżniają się one znaczną miąższością (Jasnowski 1990).
Leśna ścieżka dydaktyczna nr 1
Obręb Osie, Leśnictwo Osie
Punkt l. (oddz. 266 d/f) Drzewostan sosnowy (25 i 65 letni) na siedlisku boru suchego.
Jest to najuboższe siedlisko leśne. Na tak ubogich (jałowych) siedliskach drzewostan składa się z jednego piętra - sosny pospolitej i sporadycznie brzozy brodawkowatej. Warstwa krzewiasta nieliczna; pojedynczo występuje jałowiec pospolity i brzoza brodawkowata.
Warstwa runa bardzo uboga z charakterystycznymi gatunkami takimi jak:chrobotek reniferowy (porost), widłoząb mietlasty i falisty (mchy), wrzos pospolity i kostrzewa owcza (trawy). Występująca szata roślinna (drzewostan, podszyt runo) jest dostosowana do życia w najuboższych warunkach.
Leśna ścieżka dydaktyczna nr 2
Obręb Osie, Leśnictwo Osie.
Punkt 1. (oddz. 225 a)
Zmienność siedlisk.
1. po lewej stronie drzewostan sosnowy ( 80% sosna, 20 % brzoza) w wieku 45 lat na siedlisku borowym (bór świeży).
Jest to siedlisko ubogie.
Las tworzą następujące warstwy:
- warstwa górna: drzewostan jednopiętrowy sosnowy z domieszką brzozy;
- warstwa podszytu: pojedynczo jarząb, brzoza, dąb;
- warstwa runa: śmiałek darniowy, borówka brusznica;