Wytyczne do kształtowania form architektury i budownictwa

Aneks do problematyki studium ochrony wartości kulturowych obszaru Wdeckiego Parku Krajobrazowego.
Wytyczne do kształtowania form architektury i budownictwa.

Wytyczne do kształtowania form architektury i budownictwa.
Analiza form zabudowy historycznej.

1. Analiza form historycznych

1.1 Rodzaj i skala występującej zabudowy

Budynki mieszkalne na omawianym obszarze są rozplanowane na rzucie prostokąta, w większości jednokondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, przykryte dachem dwuspadowym o dużym stopniu nachylenia połaci dachowych. W środku mieści się charakterystyczny szeroki komin - wokół którego grupują się izby.Na obszarze opracowania przeważają chałupy jedno i dwutraktowe. Szerokość wahała się w granicach 6-7 m. Charakterystyczna bryła chaty o wysokości nie przekraczającej 2,5 m., strzelistość dachu i niskie ściany

budynki mieszkalne małe o pojedynczym trakcie
budynki mieszkalne 1-1,5 kondygnacji wielotraktowe
budynki mieszkalne 1,5-2,0 kondygnacji o rozbudowanym układzie traktu. Dwory
budynki gospodarskie (stodoły, obory, stajnie)

Na pocz. XX w. popularne stały się budynki gospodarcze i inwentarskie z dachami podniesionymi wyżej, poprzez zastosowanie ścianek kolankowych, jednak nie więcej niż 1,0 m. Ścianki te były wykończone drewnem. Czasem przebijano w tej strefie otwory wentylacyjne, z kratkami lub okienkami. Podniesiono w ten sposób funkcjonalność budynku nie zabudowując terenu działki dodatkowymi wiatami, i innymi budynkami.

1.2 Artykulacja architektoniczna

Bryły budynków mieszkalnych wzbogacane były często podcieniami, wnękami, gankami i werandami. Obecność tych elementów lub ich brak, pozwala na ocenę i charakterystykę zjawiska.

Domy bez podcienia

budynki o prostej bryle, na rzucie prostokąta
j.w. z gankiem lub werandą.
Poprzednikiem ganku i werandy - był podcień wypustowy, określany też jako "wystawka". Pocień ten umieszczano w ścianie wzdłużnej chałupy. Pierwotnie górna część wypustu kryta osobnym daszkiem spoczywała na dwóch drewnianych słupach tworząc podcieniowe wejście osłaniające drzwi zewnętrzne. W późniejszy okresie dolna część przybudówki została oszalowana. (il. nr 7)Domy te przypominają klasycystyczne fasady dworków szlacheckich z przełomu XVIII i XIX w. Przybudówki takie występują dosyć powszechnie w całej Polsce. Są jednak przede wszystkim charakterystyczne dla dworków szlacheckich i domów mieszczańskich z drugiej połowy XVIII i pocz. XIX w.
budynki o zróżnicowanej bogatej bryle,
- typ willi lub pensjonatu

Domy podcieniowe

z podcieniem szczytowym pełnym
Podcień szczytowy pełny - wsparty na 3-4 słupach, wzmocnionych w górnej strefie zwykle ozdobnymi, profilowanymi mieczami, osadzonymi na drewnianych kołkach. Ta forma budynku charakterystyczna była dla zamożniejszych właścicieli ziemskich, głównie w XVIII i pocz. XIX w. Przykładem takiego rozwiązania była zachowana do połowy lat 50-tych XX wieku chałupa w Miedznie.
z podcieniem szczytowym narożnikowym
Podcień szczytowy narożnikowy - wsparty na jednym lub dwu słupach, powstał w wyniku częściowej zabudowy podcienia pełnego. Elementy konstrukcyjne - miecze i łukowate przęsła, niekiedy były ozdobnie wykończone.Podcień narożny nawet skromny wzbogaca bryłę budynku. Forma ta była częściej stosowana od poprzedniej.
z podcieniem wnękowym (wnęką podcieniową)
Wnęki podcieniowe ulokowane są zazwyczaj w środku ściany wzdłużnej budynku. Zajmują one 1/5 części tej ściany i są stosunkowo płytkie - osłaniając wejście do chaty. Spotkać można wnęki z dwoma dodatkowymi słupami - filarkami czworokątnymi, profilowanymi lub okrągłymi. Takie podcienia zachowały się w Miedznie, Nowym Jaszczu.

Podcień oprócz wzbogacania bryły budynku, osłony otworu wejściowego pełnił użyteczną funkcję dla jego mieszkańców — jako miejsce przysiadywania i odpoczynku.

1.3 Materiał ścian (drewniane, ceglane, kamienne)

Ściany drewniane

o konstrukcji zrębowej
Jest to najbardziej rozpowszechniona konstrukcja na terenie opracowania. Używano do pudowy drewna sosnowego (sporadycznie drewna dębowego) w postaci długich ciesi o grubości uzależnionej od pnia drzewa.Budynki XVIII wieczne wznoszone były jeszcze z drewna o znacznych rozmiarach. Na pocz. XIX w. stopniowo zmniejszała się szerokość i grubość belek a także precyzja opracowania powierzchni stykowej obu belek (pierwotnie bale były obrabiane ręcznie przy pomocy siekiery, później wprowadzono piłę traczną).Konstrukcja ściany zrębowej spoczywała na fundamencie ceglanym lub kamiennym, często prymitywnym. Pierwszą belką ułożoną na fundamencie była podwalina. Belki podwalinowe łączono ze sobą w węgłach w zamknięty wieniec. Następnie układało się szereg belek tworzących konstrukcję pionową, na której układano ostatnią belkę - tzw. oczep, na której spoczywały belki stropu wraz z krokwiami stropu.Belki zawarte między podwaliną a oczepem są w większości zwieńczone na narożach w rybi ogon, rzadziej spotyka się zwieńczenie na obłap lub na nakładkę.Zwieńczenie podwaliny w zasadzie wykonywane było na nakładkę, ale w pewnej części na tzw. zamek.Górna belka konstrukcji zrębowej - oczep, zwieńczona jest przeważnie na zamek. Zwieńczenie na zamek wynika z konstrukcyjnych potrzeb, tworząc sztywną ramę, odporną na rozpór i odkształcenia.Domy o konstrukcji zrębowej zachowały się do dzisiaj w wielu wsiach. Czasami występuje ona w połączeniu z konstrukcją sumikowo-łątkawą, przy zachowaniu zwieńczenia ścian na rybi ogon.Ze względu na opracowanie węgłów belek w konstrukcji zrębowej spotykane są wystające końcówki belek - tzw. ostatki (rozwiązanie pierwotne) i równo ścięte z płaszczyzną ścian, dodatkowo osłaniane przez pionowo umocowane deski (rozwiązanie późniejsze).
o konstrukcji sumikowo-łątkowej
Konstrukcja sumikowo-łątkowa jest młodsza w stosunku do zrębowej i występuje obecnie znacznie częściej. Występuje ona również w konstrukcji zrębowej przy mocowaniu ścian wewnętrznych w chałupie oraz przy osądzaniu otworów wejściowych i okiennych.Konstrukcja ta złożona jest z poziomych elementów zw. sumikami, których końcówki (zw. palcami) wpuszczone są w pionowe wyżłobienia (zw. pazami) słupów narożnych i pośrednich (zw. łątkami). Zazwyczaj słupy opierają się na podwalinie, a górą związane są z oczepem - zwieńczonym na zamek.
o konstrukcji szkieletowej
Konstrukcja szkieletowa ściany drewnianej składa się ze słupów opartych zazwyczaj na podwalinie, związanych górą oczepem, usztywnioną poziomymi belkami zw. ryglami i ukośnymi zastrzałami.Konstrukcja ściany szkieletowej może mieć szalowanie (z desek, dranic, gontu) lub wypełnienie (szachulec, pruski mur)

Ściany gliniane

Rozróżnia się dwa sposoby budowy ścian ze względu na ich konstrukcję; pierwszy polega na warstwowym układaniu bloków ciętej masy glinianej zawierającej drobne kamienie, sieczkę, gałęzie jałowca. Drugi jest w zasadzie wypełnieniem glinianym drewnianego szkieletu /szachulca/.Budynki z gliny były w większości bielone, a nawet tynkowane. Domy gliniane uchodziły za bardzo trwałe i odporne na wilgoć.Ściany gliniane występowały też w budynkach inwentarskich.Gliną również byłą używana do wypełnienia drewnianych stropów belkowych.

Ściany ceglane

Ściany kamienne

Materiał kamienny w zasadzie stosowany był we wszystkich historycznych budynkach przynajmniej w fundamentach i cokołach, rzadziej jako materiał ścian parteru nie przechodząc wyżej na wysokość I-go piętra lub poddasza.fundamenty: z okrąglaków - kamieni polnych granitowych, ułożone bez użycia zaprawy /zamulane piaskiem/, lub na zaprawie wapiennej. W domach drewnianych bez fundamentów - kamienie o znacznych rozmiarach, /zagłębione w ziemi/ układano w pewnych odstępach od siebie, zaczynając od największych w narożach, następnie na tej bazie układano belki podwalinowe. Takie rozwiązania najczęściej stosowano w XVIII i pocz. XIX wieku.podmurówki, cokoły: wykonywano z kamieni polnych o zróżnicowanej wielkości /zaczynając od największych w narożach/, łącząc je zaprawą wapienną. W XIX w. kamienne cokoły o charakterystycznym, nieregularnym wątku - tzw. mur dziki, otrzymywały ceglane narożniki i obramienia otworów. Cała partia cokołowa była zazwyczaj spoinowana.

1.4 Wystrój zewnętrzny

Obramienia otworów okiennych i drzwiowych, okiennice Najczęściej, najbogatszym elementem dekoracyjnym jest tu listwa wieńcząca otwór.Gzyms nądokienny stanowił motyw samodzielny.W budynkach powstałych w drugim dziesięcioleciu XX w. w zasadzie nie spotykamy dekoracyjnych form w obrębie otworów okiennych i drzwiowych poza skromnymi, niekiedy profilowanymi listwami.

Okiennice o konstrukcji ramowo-płycinowej, lub deskowej, oraz ramowe z wypełnieniem deszczółkami o układzie żaluzjowym. Górne pola płycin często są ażurowe - z wyciętymi wziernikami najczęściej o motywach roślinnych (tulipany, trójliście) ale też i geometrycznych (półksiężyce, serca).

listwy maskujące węgły chałupy
deskowe listwy ozdobnie wyrzynane w linie faliste, łukowate, zębate, (Osiek, Miedzno, Warlubie)Szalowanie to było traktowane nie tylko jako ozdoba, ale także zabezpieczenie węgłów przed gniciem od deszczu i pękaniem od słońca i wiatru. Na ścięte z obu stron węgły nabijano dwie deski wysokie na cały zrąb i szerokie na tyle, by zakrywały węgieł.
dekorację szczytów chałup;

Obok prostych form szczytów, najczęściej spotykanych i zarazem najprostszych, czyli szalowanych deskami w układzie pionowym, pojawiają się szczyty ozdobne z różnymi wariantami ich wypełnienia (kat. nr 35)

układ pionowy desek na tzw. "nakładkę polską"
układ rombowy /romboidalny/, (Stara Rzeka)
układ o motywie odwróconej jodełki /trójkątny/
układ żąluzjowy
układ diamentowy

Dodatkowo w większości trójkątów szczytowych chałup spotykamy wycięte otwory prześwitowe o rozmaitych kształtach, od prostych - prostokątnych, po okrągłe, półokrągłe, sercowate, symetrycznie rozmieszczone.- zakończenia nadszczytowe (pązdury), oraz inne elementy wieńczące dach.Pązdury zwieńczają nie tylko szczyty budynków mieszkalnych, ale też i gospodarczych {m.in. na tradycyjnych piwnicach - ziemiankach).Ząkończenia-sterczyny, (dawniej o znaczeniu magicznym) odznaczają się bogactwem motywów i kształtów. Wśród nich można wyróżnić motywy geometryczne, roślinne, antropomorficzne, zoomorficzne, wierzeniowe i heraldyczne. Najczęściej spotykaną jest ozdoba w kształcie deseczki zakończonej spiczasto, lancetowato lub strzałowato. Liczną grupę tworzyły motywy wierzeniowe z motywem serca, półksiężyca, rogów, krzyża. Ozdobnym elementem budynku gospodarczego często były skrzyżowane łaty wzmacniające wierzeje stodół.

1.5 Detal ozdobny

nadproża, zwł. w chałupach z k. XVIII w., masywne, profilowane, niekiedy z wyciętymi płaskimi motywami.
zakończenia belek pod okapem
konstrukcja wspornikowa dachu w szczycie zajazdu

1.6 Kolorystyka

Okiennice chałup najczęściej malowano na brązowo, z zielonymi obwódkami lub odwrotnie (Osiek).Okiennice w większych budynkach (szkoły, poczty, zajazdy i.in.) były zazwyczaj malowane w jednym kolorze - zielonym, szarym lub brązowym.Opaski okienne, okiennicę i deski szalowania węgłów malowano również na różne nie zawsze harmonizujące ze sobą kolory.

2. Rozplanowanie - układ

Sytuacja zabudowy w obrębie siedliska

Liczba, wielkość i rozmieszczenie budynków w zagrodzie są uzależnione od stanu zamożności właścicieli oraz zabudowy wsi. Budynki mieszkalne stały przy drodze, zwrócone do niej równolegle, a czasami szczytem - najczęściej w siedliskach o niewielkich rozmiarach. Zabudowa gospodarcza w tej samej linii co dom, w pewnej od niego odległości. Równolegle do drogi stawiano stodołę.Większość zagród posiada budynki ustawione w luźnym czworoboku lub stoją one wzdłuż trzech boków czworokątnego na ogół siedliska.W byłych osadach miejskich, ze względu na wąskie siedlisko wyznaczone pod budynki mieszkalne i w związku z tym także ze względu na bezpieczeństwo przeciwpożarowe, stodoły stoją poza osadą, na wydzielonym terenie, graniczącym z polami gospodarzy.Dom znajduje się w pewnej odległości od pomieszczeń gospodarczych, niekiedy otoczony ogródkiem kwiatowym i warzywnym, często od podwórza oddzielony siatką lub płotem. Sad lub ogród warzywny występuje za pomieszczeniami gospodarczymi lub obok nich - jeśli siedlisko jest dostatecznie szerokie i zabudowa nie jest zwartą.Najbardziej rozpowszechniony typ zagrody chłopskiej składa się z chałupy, stajni z oborą, stodoły i zazwyczaj szopy -rozplanowanych na zasadzie czworoboku.Obejście bywa zwykle ogrodzone od drogi płotem sztachetowym, dawniej żerdziowym. Bramy, podobnie jak i ogrodzenie mają zazwyczaj 1,5 m wysokości. Są one często zbijane z desek, dwuskrzydłowe. Obok bramy mieści się zazwyczaj osobna, ozdobna furtką wejściowa.Czasem spotyka się płoty z rzadko rozmieszczonych poziomych drążków, lub płoty wykonane z pionowo ułożonych desek. Słupki bram i płotów są przycięte w trójkątne, stożkowate lub półkoliste główki.Studnie - wyłącznie dziś o cembrowinie betonowej, zastąpiły drewniane i ceglane, usytuowane najczęściej w obrębie podwórza, z drewnianym daszkiem i kołowrotkiem. T.zw. żurawie niegdyś popularne obecnie praktycznie nie spotykane.

3. Wytyczne do kształtowania zabudowy nowej

Proces kształtowania zabudowy na terenie WPK, powinien przebiegać w dwojaki sposób. Pierwszy dotyczyć będzie rewaloryzacji i adaptacji zabudowy już istniejącej - historycznej. Drugi - będzie zawierał wytyczne do kształtowania nowej zabudowy oraz propozycje "uzdrowienia" wizerunku współczesnej architektury (zwłaszcza w przypadkach silnie kolidujących z krajobrazem kulturowym).

Architektura

Materiał, zdobnictwo, forma dachu - pokrycia dachowe: uzupełnienia zewnętrzne {ogrodzenia etc.)

Materiał

Ściany drewniane o konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej ; (do uzupełnień ścian budynków historycznych - adaptacja) ściany szkieletowe, drewniane, oszalowane deskami, ściany szkieletowe z wypełnieniem ceglanym (pruski mur) cegła kratówka z imitacją faktury kamienia - piaskowca cegła klinkierowa, polewana (szkliwiona), okładziny klinkierowe do cokołów parapety zewnętrzne klinkierowe i polewane.siding - odpowiednio dobrany do budynku pod względem kolorystycznym daje dobre rezultaty nawet w obiektach historycznych zastępując poziome szalowanie deskami ścian.

Zdobnictwo, wystrój

Okiennice - mogą być też stosowane jako atrapy, lecz dodatnio wpływające na charakter obiektu historycznego jak też współczesnego. Opaski okienne, ażurowe obramienia ozdobne wykonane z desek, daszki, gzymsy, ożywiają elewacje, nadając jej cechy wielo-planowości.Elewacje budynków mieszkalnych - murowanych, zwłaszcza z ostatnich 20-tu lat oszpecone zostały całą gamą "ozdób"; o wyciskanych w tynku formach łyżeczek, wprawionych kawałków luster i płytek glazurowanych o wątpliwej kolorystyce. Obecnie dostępne wszelkie wyprawy tynkarskie, masy tynkarskie, okładziny kamienne i ceramiczne różnorodne pod względem kolorystyki jak i faktury mogłyby poprawić estetykę współczesnych domów mieszkalnych.

Forma dachu - pokrycia dachowe

Dach jest jednym z najbardziej sugestywnych środków wyrazu architektonicznej kreacji.Możemy się o tym przekonać - obserwując z pewnej odległości zabudowę danego obszaru. Szczególnie dachy o charakterze historycznym może nawet bardziej niż sam budynek są elementami kształtującymi krajobraz i nadającymi wygląd. Za sprawą charakterystycznego dla danego regionu rodzaju budownictwa oraz występujących tam materiałów wykształciła się różnorodność form dachów: dachy płaskie, strome dachy kryte słomą, drewnem, łupkiem, blachą, dachówką. Występują również różne warianty dachów, mające różnorodne kształty i kolory materiałów pokryciowych.W ten sposób dachy nadają nie tylko oryginalny charakter poszczególnym budynkom, ale również wywierają wpływ na architekturę większych obiektów, wygląd ulicy, placu, osiedla, wreszcie kształtują wizerunek całych miejscowości, będąc tym samym elementem krajobrazotwórczym.Do momentu, kiedy regionalne warunki klimatyczne oraz występujący na miejscu materiał decydował o formie dachu i pokryciu, związek z pejzażem okolicy był czynnikiem dominującym. Występująca w dzisiejszych czasach dowolność w zakresie form budowlanych, doboru materiałów i kolorystyki doprowadziła gdzieniegdzie, również w przypadku dachów, do chaotycznego i nieplanowanego ich rozwoju. Wydaje się zatem pożytecznym i wręcz koniecznym przy planowaniu, projektowaniu oraz przy budowie nowych dachów jak również przy zmianie pokrycia dachowego rozpatrywanie podstawowych funkcji dachów, uwzględniając ich konkretne aspekty.Charakterystyczne dla tradycyjnego budownictwa elementy konstrukcji dachu, mające wpływ na kształt bryły budynku i wysięg okapu - wystające przed lico ściany, profilowane zakończenia krokwi, powinny być zachowane, a przy zmianie pokrycia dachu utrzymane w zakresie formy i proporcji.Proponuje się zmianę kształtów dachów, w niektórych współczesnych realizacjach - silnie kolidujących z zabudową historyczną i z krajobrazem. Przebudowa taka jest możliwa przy okazji najbliższego remontu całego obiektu i nie wymaga dużego obciążenia finansowego inwestora. Takie przebudowy połaci dachowych z płaskiego na dach spadzisty ok. 30-35" spotyka się ostatnio coraz częściej.Inną metodą (tańszą) przebudowy płaskiego dachu, jest możliwość dobudowania daszku-okapu o lekkiej stalowej konstrukcji do krawędzi płaskiego dachu na całym jego obwodzie. Daszek pokryty może być dachówką, a spodnia płaszczyzna okapu obita deszczółkami. Takie rozwiązanie ożywia cały budynek, zwłaszcza jeśli taki zabieg powtórzy się na przybudówce lub budynku gospodarczym.

Dla obiektów historycznych jak i współczesnych występujących na obszarze opracowania proponuje się następujące pokrycia dachowe:

Dachówka ceramiczna
posiadająca duże walory plastyczne i barwę, optycznie daje się łączyć z różnymi materiałami ścian, z drewnem, kamieniem i cegłą, można ją zharmonizować zarówno z krajobrazem jak i dachami istniejących już budynków. Kolory; naturalny, czerwony, brązowy, angobowany miedziany, angobowany ceglasty, angobowany kasztanowy, angobowany ziemisty.
- dachówka karpiówka (krycie "w łuskę" i "koronkę") polecana szczególnie w przypadku dachów z wszelkiego rodzaju otworami; oknami mansardowymi pochyłymi i szczytowymi, daszkami typu "wole oko".
- zakładkowa/faliste
- dachówka Marsylka
- dachówka Esówka (Holenderka)
- dachówka Mnich-Mniszka
- ceramiczne elementy zdobnicze (szpice, o różnych formach, zakończenia o kształcie ciernia, szyszki, kuli)
Przy realizowanych współcześnie obiektach należałoby stosować materiały tradycyjne a szczególnie dachówkę ceramiczną.
Dachówka cementowa
- historyczna
  dość szybkie patynowanie się tego materiału (patynuje się w tonach podobnych do starego gontu) powoduje pozytywny efekt z punktu widzenia ochrony krajobrazu.
- współcześnie produkowana dachówka o bogatej kolorystyce: klasyczny czerwony, ciemnobrązowy, granitowy, brązowy, ceglany, rustykalny.
  karpiówka (krycie "w łuskę" i "koronkę")
  zakładkowa (Frankfurter, Podwójne-S, Tessiner, Taunus, Staroniemiecka, Donau)
Łupek naturalny i syntetyczny
Stosowany do wyłożenia zewnętrznych ścianek okien mansardowych pochyłych i szczytowych oraz wnęk dachowych (loggii) w kolorze pokrycia.
Blacha dachówkowa szwedzka - matowa
Stosowana w wypadkach zbyt małego spadku połaci dachowych dla pokryć ceramicznych oraz gdy konstrukcja więźby dachowej nie przeniosłaby obciążeń pokrycia ceramicznego. Duży wybór kolorystyki powłok.
Gont bitumiczny
Jako rozwiązanie tymczasowe dla obiektów historycznych. Dla obiektów współczesnych możliwy do zastosowania na stałe. Kształty; prostokąt, karpiówka, diament, sześciokąt. Bogaty wybór kolorów.
Blacha cynkowa lub ocynkowana oraz papa
Zmienia kąt nachylenia dachu i przez swój obcy barwą i fakturą charakter stanowią wielkie niebezpieczeństwo dla utrzymania cech rodzimych, harmonizujących z krajobrazem.
System powłok dachowych "Decragard"
Przeznaczony jest do przedłużania okresu użytkowania dachu poprzez odnawianie powłoki powierzchniowej w dowolnych kolorach. Stosowany już w zasadzie tylko dla starych pokryć (nie dotyczy materiałów pokryciowych produkowanych współcześnie). Koszty wymiany całego pokrycia dachowego są ok. 3-4 razy większe niż ponowne nałożenie powłok w systemie "Decragard" . System ten nadaje się zwłaszcza do uszkodzeń pokrycia spowodowanych przez mchy, porosty i glony. Na dachach krytych dachówkami cementowymi mchy i porosty blokują odpływ wody, powodują pękanie dachówek, zaprawy murarskiej i powodują powstawanie przecieków. Dachówki cementowe stają się porowate. Na dachach krytych dachówkami metalowymi i blachą, mchy i porosty mogą powodować odwarstwienie się powłoki ochronnej.
Przy pełnym asortymencie współczesnych pokryć dachowych, możliwe jest korzystne ich dobieranie. Wymaga to jednak każdorazowego uzgadniania dokumentacji w Dyrekcji W.P.K.

Mała architektura

Obudowy studni, wiaty na pojemniki ze śmieciami, parkany, ogrodzeniaMogą być wykonane z cegły pełnej ceramicznej, klinkierowej, zakończone półkoliście lub skośnie odpowiednio profilowanymi cegłami. Do zakończenia murków można też użyć dachówkę ceramiczną lub cementową o kształcie karpiówki gładkiej lub żłobkowanej.Ważnymi elementami mającymi wpływ na estetykę i funkcjonalność otoczenia domu są nawierzchnie wjazdów bramnych, podjazdów, chodników, tarasów. Często wykonane - niestety z betonu i żużla. Bardzo dobry efekt można uzyskać przez zastosowanie kostki granitowej o różnych rozmiarach, cegły klinkierowej, żwiru, tłucznia ceramicznego (z wytwórni dachówek lub dachówki rozbiórkowej) - doskonale komponującego się z zielenią. Materiały sypkie można użyć na powierzchnie już istniejące, niekiedy już zniszczone i popękane, formować je w mozaikowe wzory

Charakter sytuacji (wskazania)

Historyczne założenia przestrzenne począwszy od układów miejskich, małomiasteczkowych po układ i kompozycję ulicy i pojedynczej działki kierowały się zawsze pewną logiką i przejrzystością zabudowy. Były to układy czytelne zarówno w materiałach kartograficznych jak w terenie. Przez lata wykruszały się dawne budynki mieszkalne, gospodarcze, ale w ich miejsce często nie powstawało nic co by stanowiło konkurencję dla historycznej zabudowy. Obserwowany w ostatnich latach wzmożony ruch budowlany -zdaje się rozwijać w dobrym kierunku; budynki mieszkalne nie pną się już ku górze, lecz kierują się zasadą rozbudowy poziomej, są lekkie, niewielkie, spełniające kryteria nowoczesności i energooszczędności. Modne stały się dachy spadziste, wielopołaciowe, pokryte coraz częściej solidnym ceramicznym materiałem. Otoczenie domów zaczynają projektować architekci krajobrazu.Jednak ten pozytywny trend we współczesnej architekturze niestety nie dociera do miejsc odległych od większych ośrodków miejskich, powodując tradycyjne "produkowanie" drogich przeskalowanych domów mieszkalnych, które swoją toporną formą z płaskimi dachami potrafią oszpecić każde nawet najbardziej malownicze miejsce w krajobrazie miejscowości.

Wytyczne dotyczące pustych parceli:
Działki budowlane neleżące do historycznego układu urbanistycznego miejscowości, nie powinne być ze sobą łączone w jedną całość, ani dzielone na więcej niż dwie części, gdyż zakłócało by to ich rytm i charakter przyszłej zabudowy. Należy je traktować jako odrębne tereny do zagospodarowania kierując się poniższymi zasadami. Współczesne uzupełnienia zabudowy na pustych parcelach winny nawiązywać szerokością i gabarytem wysokościowym do istniejącej historycznej zabudowy.
Wytyczne dotyczące linii, głębokości i szerokości nowej zabudowy:
Nowolokalizowaną zabudowę uzupełniającą należy sytuować w liniach zabudowy wyznaczonych poprawnie w latach 20 i 30-tych XX w., w niektórych przypadkach w latach 50-tych.Postuluje się, aby nowe elewacje frontowe nie przekraczały szerokości historycznych działek.Głębokość nowej zabudowy oraz funkcje poszczególnych budy-nków dostosować do wymogów użytkowych odpowiadających współczesnym standardom - w nawiązaniu do historycznych podziałów we wnętrzu parceli.

Wytyczne do kształtowania form architektury i budownictwa - Analiza form zabudowy historycznej