Gmina Mrocza

Gmina miejsko-wiejska Mrocza położona jest w północnej części powiatu nakielskiego w województwie kujawsko-pomorskim. Na zachodzie graniczy z gminą Łobżenica w powiecie pilskim województwa wielkopolskiego, na północy z gminami Więcbork i Sośno w powiecie sępoleńskim, na wschodzie z gminą Sicienko w powiecie bydgoskim ziemskim, natomiast na południu sąsiaduje z gminami Nakło nad Notecią i Sadki w powiecie nakielskim.

Jej obszar wynosi 15 071 ha, w tym miasto Mrocza 432 ha, a liczba mieszkańców wynosi 9 250, z czego na miasto przypada niewiele ponad 4 000. Większość obszaru gminy zajmują użytki rolne, natomiast lasy pokrywają niespełna 16% jej powierzchni.

Miasto Mrocza. fot. arch. gminy

Jedno z licznych jezior. fot. arch. gminy

Jezioro Wieleckie. fot. P.D.

Rzeka Rokitka. fot. K.D.

Najbardziej interesująca pod względem przyrodniczym północna część gminy, sięgająca aż po granice miasta, wchodzi w skład Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Tu w polodowcowej rzeźbie terenu subfazy krajeńskiej zlodowacenia wiślańskiego występuje zgrupowanie spiętrzonych moren czołowych nie tworzących wyraźnego ciągu, na południe, od których rozprzestrzenia się równina sandrowa. Tutaj liczne są też formy martwego lodu lodowcowego. Południową i wschodnią część gminy zajmuje wysoczyzna moreny dennej z ciągiem pagórków czołowomorenowych o budowie bliżej nieznanej.

Na zachodzie znów pojawiają się piaszczyste pola sandrowe. W części objętej granicami parku krajobrazowego występują liczne jeziora rynnowe nawiązujące do polodowcowej rynny ciągnącej się na południe od Więcborka. Znajduje się tu również Jezioro Wieleckie, zbiornik typu wytopiskowego, który wraz z terenem przyległym objęty jest ochroną rezerwatową na obszarze 102,76 ha pod nazwą „Jezioro Wieleckie“ (D5). Ten utworzony w 2000 roku rezerwat jest siedliskiem wielu gatunków roślin chronionych i ostoją 140 gatunków ptaków. Znajduje się tu 21 jezior o powierzchni powyżej 1 ha i 150 jezior mniejszych.

Z cieków wymienić trzeba Rokitkę, Orlę i Krówkę, a także Kanał Orla łączący dwa pierwsze oraz liczne rowy melioracyjne (120 km) w obrębie użytków łąkowych. W części północnej gminy, leżącej na obszarze Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, znajduje się największy kompleks leśny z mieszanym drzewostanem. Wśród obiektów ochrony środowiska na uwagę zasługuje 18 pomników przyrody, 18 użytków ekologicznych i 11 parków wiejskich.

Gmina Mrocza zajmująca południowy fragment Pojezierza Krajeńskiego, aż po granicę z Pradoliną Noteci-Warty, jest częścią historycznej Krajny położonej na pograniczu Pomorza i Wielkopolski. Osadnictwo rozpoczęło się tu bardzo wcześnie, bo już w mezolicie, to znaczy około 8 300 p.n.e. i trwało aż do średniowiecza, na co wskazują wykopaliska archeologiczne. W 1136 roku weszła w skład Kasztelanii Nakielskiej. Na podstawie wzmianki z 1288 wiadomo, że Mrocza (E5-6) była osadą rycerską, która prawa miejskie otrzymała w roku 1393. Obecnie jest lokalnym ośrodkiem rzemieślniczym Warunki naturalne gminy sprzyjają rozwojowi turystyki i rekreacji. Z zachowanych zabytków najcenniejszy jest kościół we wsi Orle (D6) (pocz. XV w.) oraz zespoły parkowo-dworskie w Izabeli (C6), Rajgrodzie (C5), Matyldzinie (D6) i Ostrowie (E6) pochodzące z czasów wielkich posiadłości wiejskich.