Ścieżka dydaktyczna „Zatoki”

Ochrona lasu – ptaki

Człowiek eksploatując od wieków zasoby przyrody zmienił ją na tyle, że obecnie poza puszczą białowieską nie mamy w naszym kraju lasów naturalnych. Tylko naturalne ekosystemy są w stanie regulować same liczebność populacji każdego z gatunków wchodzących w ich skład. Taki okresowy wzrost liczebności jednego z gatunków szkodliwych owadów leśnych nazywamy gradacją. Na gradacje szczególnie narażone są drzewostany jednogatunkowe - monokultury.

W borach tucholskich takie właśnie monokultury sosnowe dominują.

Rosnącym tu sosnom i świerkom zagrażają dwa rodzaje szkodników owadzich:

• Szkodniki pierwotne - to owady (szczególnie gąsienice motyli, które atakują drzewa w pełni zdrowe. Jedząc ich igły. Żerowanie tych owadów rzadziej prowadzi do śmierci drzew, natomiast znacznie je osłabia) do najczęściej występujących należą brudnica mniszka, strzygonia choinówka i boreczniki (fot. Mniszka motyl)
• Szkodniki wtórne - to owady (głównie korniki), które atakują drzewa osłabione czynnikami abiotycznymi (wiatr, susza) lub żerowaniem szkodników pierwotnych. Cały cykl rozwojowy tych owadów odbywa się pod korą, w łyku, które jest najważniejszą tkanką przewodzącą drzew. Zasiedlenie drzewa przez tą grupę owadów prawie zawsze prowadzi do śmierci drzew.

Leśnicy dzięki wieloletnim doświadczeniom potrafią doskonale prognozować masowe pojawienie się szkodników pierwotnych (zaplanować ich zwalczanie. Szkodniki wtórne nastręczają, jednak więcej trudności. Dlatego w ochronie lasu przed owadami tak ważna jest profilaktyka. Głównym sprzymierzeńcem leśników w walce z owadami są ptaki. Jednak sprowadzenie ptaków w okolice gdzie występuje duże zagęszczenie szkodników jest trudne ze względu na słabo urozmaicone drzewostany, brak gatunków liściastych gdzie można bezpiecznie gniazdować i wyprowadzać legi. Stąd konieczność zawieszania budek lęgowych dla ptaków. Dobrze znając gatunki, które zjadają najwięcej gąsienic i larw możemy sprostać ich oczekiwaniom co do wielkości budki, otworu wlotowego czy nawet kierunku ustawienia budki.

Prezentowane na tej powierzchni budki, są wieszane w naszych lasach powszechnie i chętnie zasiedlane przez rożne gatunki ptaków w tym: sikory, dzięcioły.

Ochrona przyrody – mokradła

Znajdujemy się przy małym bagienku. W suchych borach sosnowych takie wilgotniejsze fragmenty lasu zdarzają się niezmiernie rzadko, a stanowią cenny rezerwuar wody dla otaczających je drzew. Dawniej tego typu powierzchnie, na których drzewa nie rosły były za wszelką cenę "uproduktywniane" poprzez zalesianie. Zachwiało to mocno całą gospodarką wodną w lasach. Teraz aby ocalić te niepozorne a jakże ważne obiekty chroni je się jako użytki ekologiczne. Głównym zadaniem tej formy ochrony przyrody jest utrzymanie tych obiektów w niezmienionym stanie i niedopuszczenie do ich zalesienia

Ochrona lasu – pułapki feromonowe

Jak dowiedzieliśmy się przy tablicy nr 1, owady są jednym z głównych zagrożeń dla naszych drzewostanów. Poza profilaktyka - budowaniem naturalnej odporności drzewostanów, zadaniem leśników jest ciągłe monitorowanie liczebności szkodników. Do tego celu służą różnego rodzaju pułapki:

• Klasyczne - drzewa gatunków najchętniej zasiedlanych przez dany gatunek szkodnika (dotyczy korników) - ścina się je w porze wgryzania się owadów pod korę, a następnie kontroluje długość wygryzionych chodników. Kiedy osiągną długość wystarczająca do złożenia jaj pułapki takie wywozi się poza las.
• Feromonowe - urządzenia rożnego kształtu odpowiadającego upodobaniom i biologii danego gatunku owada, wyposażone w feromon syntetyczny (zapach samca lub samicy). Zwabione tym zapachem owady zlatują się do pułapki w której już pozostają. Pułapki te służą do odłowu zarówno chrząszczy korników jak i motyli szkodników pierwotnych. Zadaniem leśnika jest kontrola ilości odłowionych owadów, stanu technicznego pułapki oraz „świeżości" feromonu.

Przebudowa drzewostanów

W miejscu w którym stoimy jeszcze kilkanaście lat temu rósł drzewostan sosnowy, z domieszką dębu oraz grabem i lipą w drugim piętrze. Leśnicy mając dokładne rozpoznanie warunków klimatycznych i glebowych tego miejsca zdecydowali, ze w miejscu mało odpornej sosnowej, zostaną wprowadzone w większym stopniu inne krajowe gatunki. Takie zastąpienie jednego rodzaju drzewostanu innym w oparciu o gruntowne rozpoznanie warunków siedliskowych nazywamy przebudową drzewostanów. Przebudowę wykonuje się w kilku etapach za pomocą różnego rodzaju rębni. Do tej pory wykonanoi 2 z 4 cięć odnowieniowych. Stopniowo ze składu drzewostanu usuwana jest sosna, która dożyła już wieku rębności (biologicznej starości), a pozostawiane pojedyncze dęby. Będą one stanowiły osłone dla wprowadzanych na mniejszych powierzchniach młodych dębów, grabów, lip i buków. W ten sposób za 20-30 lat będzie tu las wielopiętrowy o strukturze, składzie zbliżonym do lasu naturalnego.

Ochrona lasu przed zwierzyną

Ze względu na wzrost liczebności zwierzyny płowej (jeleń, sarna, daniel, zając), której głównym pokarmem są młode pędy drzew liściastych, a zimą również kora gatunków iglastych w lasach obserwujemy znaczne szkody w uprawach i młodnikach spowodowane intensywnym żerowaniem osobników tych gatunków. Najdotkliwsze szkody powstają w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną. W tym okresie około 70% zjadanego pokarmu stanowią pędy | kora młodych drzewek. Zwierzyna uszkadza je przez zgryzanie wierzchołkowych części pędów i zdzieranie kory (spałowanie).

Aby nie dopuścić do powstawania znacznych szkód w uprawach, które hamują ich wzrost a także osłabiają jakość techniczną po osiągnięciu dojrzałości użytkowej. Leśnicy zabezpieczają je za pomocą różnych metod:

• Grodzenie siatką szczególnie cennych upraw lub domieszek.
• Stosowanie repelentów (środków odstraszających produkowanych na bazie produktów pochodzenia naturalnego: glinki i żółci) stosowanych przed nadejściem zimy lub wczesną wiosną.
• Zabezpieczanie pojedynczo całych drzewek za pomocą osłonek plastikowych. Palików i pakuł.
• Wykonywanie cięć trzebieżowych w okresie zimy, tak, aby umożliwić zwierzynie ogryzanie kory z wierzchołków świeżo ściętych drzew.

Zagospodarowanie turystyczne lasów

Około 80 % lasów w Polsce należy do skarbu państwa. W związku z tym wszyscy ponosimy odpowiedzialność za ich stan ale również wszyscy jesteśmy upoważnieni do racjonalnego z nich korzystania.

Leśnicy, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom turystów wyznaczają na terenie lasów ścieżki dydaktyczne, szlaki piesze i rowerowe. Buduje się wieże widokowe, udostępnia zwiedzającym ciekawe miejsca. Ważnym elementem udostępniania lasów jest również wytyczani dróg, po których możliwy jest ruch pojazdów silnikowych. Wszystkie takie drogi są oznakowane w terenie a ich wykaz dostępny jest w biurze nadleśnictwa przy tych drogach wyznaczono wiele miejsc postoju pojazdów, gdzie znajdziemy również stoły, zadaszenia oraz kosze na śmieci. W miejscu, w którym się znajdujemy, wyznaczono i urządzono miejsce na ognisko. Tutaj, po uprzednim zgłoszeniu takiego zamiaru do nadleśnictwa (ze względów przeciwpożarowych) można bezpiecznie i legalnie rozpalić ognisko. Jednak nie wolno zapominać o względach bezpieczeństwa. Zasady korzystania z tego miejsca przybliży wszystkim pracownik nadleśnictwa, któremu zgłaszać będziemy chęć zorganizowania ogniska.

Miejsce na ognisko
Ochrona przeciwpożarowa lasów

Lasom zagraża wiele czynników. Jednak najgroźniejszym z nich jest pożar. Ten trudny do opanowania żywioł wyrządza w lasach i innych ekosystemach wiele szkód niekiedy niemożliwych lub bardzo trudnych do naprawienia. Koszty odnowienia porzażyska są bardzo wysokie, a końcowy efekt tych prac bardzo niepewny, stąd leśnicy na całym świecie stawiają na profilaktykę. W okresie od 1 kwietnia do 30 września każdego roku we wszystkich nadleśnictwach polsce pełni się dyżury przeciwpożarowe. Polegają one na utrzymywaniu pracowników do zmierzchu na stanowisku punktu alarmowo dyspozycyjnego (koordynator ewentualnej akcji gaśniczej) oraz na wieżach obserwacyjnych i samolotach patrolowo gaśniczych. Ponadto przy drogach i torach kolejowych wykonuje się za pomocą pługów specjalne pasy przeciwpożarowe. Do działań profilaktycznych zalicza się również pogadanki w szkołach, na zebraniach wiejskich a także kampanie promocyjne.

W miejscu, w którym się znajdujemy, wyznaczono i urządzono miejsce na ognisko. Tutaj, po uprzednim zgłoszeniu takiego zamiaru do nadleśnictwa (ze względów przeciwpożarowych) można bezpiecznie i legalnie rozpalić ognisko. Jednak nie wolno zapominać o względach bezpieczeństwa. Zasady korzystania z tego miejsca przybliży wszystkim pracownik nadleśnictwa, któremu zgłaszać będziemy chęć zorganizowania ogniska.

Żywicowanie

Od najdawniejszych lat człowiek korzystał z darów lasu. Jednym z nich jest żywica, którą już kilka tys. Lat p.n.e. Zbierali i destylowali fenicjanie, używając jej, na przykład, do konserwacji budulca statków, kitowania szczelin, klejenia, do wytwarzania leków i kosmetyków.

Żywicowaniem nazywamy działanie powodujące wyciek i zbiór żywicy drzew iglastych. W polsce żywicowaniem zajmowała się gałąź gospodarki leśnej zwana ubocznym użytkowaniem lasu.

Żywica jest to produkt specjalnych komórek w przewodach żywicznych iglastych gatunków drzew, pozyskiwany w procesie żywicowania. Złożony jest głównie z kwasów żywicznych i terpenów, które stanowią surowiec do wyrobu kalafonii. Terpentyny i innych przetworów. W ostatnich 50 latach wypracowano różne sposoby i metody żywicowania. Wcześniej uważano, że żywicowanie w istotny sposób osłabia odporność biologiczną drzew. Dlatego też w lasach dyrekcji toruńskiej w połowie lat 80-tych odstąpiono od takiego sposobu pozyskiwania żywicy. Obecnie wiemy, że produkcja żywicy syntetycznej znacznie bardziej obciąża środowisko naturalne, niż produkcja żywicy na żywych drzewach, które na dodatek stale produkują tlen, a po wycięciu dostarczają drewna.

Rośliny runa leśnego - aspekt wiosenny

Jest to typowe siedlisko wilgotne o bardzo płytkiej wodzie gruntowej (źródliskowej). Siedliska te występują w dolinkach z sączącymi się strumykami zasilanymi licznymi źródliskami.

Runo jest tu bujne i wielogatunkowe. Wczesną wiosną dno lasu złoci się od ziarnopłonu wiosennego i bieli od rzeżuchy gorzkiej.

Następnie zakwitają:

• Kuklik zwisły
• Zawilec żółty
• Gwiazdnica gajowa
• Jasnota plamista
• Pokrzywa zwyczajna
• Niecierpek pospolity

Dojrzałe owoce niecierpka przy najmniejszym dotyku eksplodują, powodując rozsiewanie się nasion na znaczną odległość. Drzewostan tego zbiorowiska tworzy olsza czarna, warstwę podszytu zajmuje czeremcha zwyczajna, rzadziej grab pospolity.

Biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków

Jedna z podstawowych zasad ochrony środowiska jest dbałość o zachowanie czystych wód. Do tego celu służą m.in. Oczyszczalnie ścieków. Ten obiekt został oddany do użytku w 1994 roku i służy do oczyszczania ścieków gminy osie. Ścieki doprowadzane są systemem kanalizacyjnym oraz dowożone beczkowozami.

Oczyszczalnia ta charakteryzuje się następującymi parametrami:

• Pojemność: około 9000 m3
• Przepustowość na dobę: 650 m3
• Sposób oczyszczania: biologiczno-napowietrzny
• Czystość odzyskiwanej wody: 95 do 98%.

Wypływająca z oczyszczalni woda dodatkowo zasilana licznymi źródliskami tworzy strumień wpływający do jeziora Starnie, gdzie następuje dalszy proces biologicznego oczyszczania.