Trasa wycieczki prowadzi szosą z Osia do Skórcza. W odległości około 7 km od Osia, na terenie Leśnictwa Stara Rzeka Obręb Osie, leży rezerwat przyrody "Dury", położony w oddziałach 114 i 156 oraz częściowo o oddziałach 113, 115 i 155. Obejmuje on cztery jeziora dystroficzne z otaczającymi je torfowiskami, oraz torfowisko porośnięte drzewostanem sosnowym.
Torfowiska występujące w rezerwacie "Dury" należą do kategorii skąpożyznych (oligotroficznych) torfowisk wysokich i średniożyznych (mezotroficznych) torfowisk przejściowych. Rozwój tych torfowisk zapewniony jest wprost przez opady atmosferyczne i dodatkowo przez jałowe wody spływające ze zboczy. Torfowiska te, zagłębione w bezodpływowych lejach, tracą wodę w zasadzie tylko na skutek parowania złóż i transpiracji pokrywającej je roślinności. Torfowiska te zw. kotłowymi cechuje stały wzrost na grubość złóż i dlatego też Wyróżniają się one znaczną miąższością (Jasnowski 1990).
Torfowiska spełniają liczne i istotne funkcje w środowisku przyrodniczym. Szczególnie ważną rolę odgrywają jako magazyny gromadzonej przez długi okres ogromnej ilości materii organicznej. Są również naturalnymi zbiornikami retencyjnymi magazynującymi znaczne ilości wody, kształtującymi bilans wodny regionu, a tym samym wpływającymi na rozwój i funkcjonowanie ekosystemów Jadowych, zwłaszcza leśnych.
Torfowiska są ostojami wielu zagrożonych wyginięciem zarówno gatunków roślin , jak i całych biocenoz.
Rezerwat przyrody "Dury" jest obiektem, w którym rośnie wiele rzadkich i interesujących roślin oraz rozwijają się typowo wykształcone zespoły roślinne, zwłaszcza torfowiskowe. Dużą osobliwością przyrodniczą jest występowanie tu wszystkich gatunków chronionych rosiczek: rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia) i najrzadziej rosiczki pośredniej {Drosera intermedia). Wszystkie trzy gatunki rosiczek spotykamy rosnące masowo na ple utworzonym przez torfowce (Sphagmum) wokół obiektu I (patrz mapa). Również wielką osobliwością florystyczną rezerwatu jest żurawina drobnolistkowa żurawina drobnolistkowa (Oxycoccus microcarpus) (Boiński 1985, 1992).
Z rzadko występujących na Niżu Polskim roślin można tu spotkać bagnicę torfową {Scheuchzeria palustris) występującą na ple wokół obiektu II, pływające w zbiornikach wodnych (zwłaszcza obiekt II) grzybienie północne {Nymphaea candi-da), rosnącą w borze bagiennym wokół obiektu V narecznicę grzebieniastą (Dryopteris cristata). Poza tym występuje wiele roślin kwiatowych związanych z torfowiskami przejściowymi i wysokimi jak np. turzyca nitkowata (Carex lasiocarpa), turzyca dzióbkowata (Carex rostrata), turzyca siwa (Carex canescens), turzyca gwiazdkowa (Carex stellulata), turzyca bagienna (Carex limosa), przygiełka biała (Rhynchospora alba), modrzewnica zwyczajna {Andromeda polifolia), żurawina błotna (Oxycoccus quadripetalus), wełnianka pochwo wata (Eriophorum vaginatum), wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium), bobrek trójlistkowy {Menyanthes trifoliata), trzcinnik prosty (Calamagrostis neglecta).
Spotykamy tu również rośliny chronione - widłak jałowcowaty {Lycopodium annotinum), grążel żółty (Nuphar luteum), bagno zwyczajne (Ledum palustre) oraz grzybienie północne.
Interesująco przedstawiają się zbiorowiska roślinne. Z roślinności wodnej na uwagę zasługuje zespół grzybieni północnych (Nymphaetum candidae) rozwijających się w wodzie, w miejscach wypłyconych - zwłaszcza w obiekcie II tworzy dość duże płaty. Przy brzegu zbiorników wodnych wąskim pasem szerokości do 1 m rozwija się zespół turzycy nitkowatej (Caricetum lasiocarpae). Szczególnie dobrze zachowane są zespoły roślinne torfowisk wysokich i przejściowych.
Największe powierzchnie zajmuje pło mszarne z turzycą dzióbkowatą (Sphagno-Caricetum rostratae). Jest to najpospolitszy w Borach Tucholskich zespół mszarno-turzycowy towarzyszący jeziorkom dystroficznym (Boiński, Boińska 1993). Wyróżniają go zwarte kobierce Sphagnum fallax, przypominające płaski dywan i luźne skupienia na nim turzycy dzióbkowatej. Pło mszarne z turzycą dzióbkowtą jest zróżnicowane na wiele wariantów ekologicznych. Największe powierzchnie zespół ten zajmuje w obiekcie II i V, na mniejszych natomiast spotykany jest w obiektach I, IV. Bardzo interesującym zbiorowiskiem jest mszar dolinkowy (Caricetum limosae) - dość rzadko występuje jako wąski płat silnie uwodnionego pła, nasuwającego się na taflę wody wokół zbiorników dystroficznych. Na mniejszych powierzchniach spotyka się ten zespół w niewielkich zaklęśnięciach, między, kępami mszaru wysokotorfowiskowego np. obiekt V. Gatunkami charakterystycznymi są turzycą bagienna oraz bagnica torfowa. Najważniejszą rolę odgrywają torfowce i mchy, a zwłaszcza Sphagnum cuspidatum, Sph. sąuarosum, Drepanocladus fluitana, Calliergon stramineum.
Mszar przygiełkowy (Rhynchosporetum albae), występuje bardzo rzadko w skali kraju, nieczęsty jest również w regionie Borów Tucholskich. Płaty tego mszaru, jako duża osobliwość przyrodnicza zostały zabezpieczone w rezerwacie przyrody "Dury".
Mszar przygiełkowy występuje najczęściej w postaci niewielkich, wąskich płatów w obniżeniach torfowisk przejściowych, tworząc mozaikowy układ z zespołem mszaru dolinkowego. Czasem występuje na dość znacznych powierzchniach np. w obiekcie I i V. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie w tym mszarze 3 gatunków chronionych rosiczek: okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej.
Mszar kępowy z torfowcem magellańskim (Sphagnetum magellanici) występuje we wszystkich obiektach rezerwatu "Dury". Jest to mszar wysokotorfowiskowy zbudowany głównie przez Sphagnum magellanicnm, Sph. rubellum i Sphagnum Fallax. Z roślin zielonych występują tu najczęściej: żurawina błotna, rosiczka okrągłolistna, modrzewnica zwyczajna, rzadziej żurawina drobnolistna.
Mszar kępowy z torfowcem magellańskim zróżnicowany jest na następujące podzespoły: podzespół typowy mszaru kępowego (Sphagnum magellanici typicum), podzespół mszaru kępowo - dywanowego (Sphagnum magellanici sphagnetosum fallacis), podzespół mszaru sosnowego (Sphagnum magellanici pinetosum).
Na obrzeżu torfowisk mszarnych, we wszystkich obiektach występuje kontynentalny bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum).
W drzewostanie panuje sosna (Pinus sihestris) z domieszką brzozy brodawkowatej (Betula verrucosa).
Następnym rezerwatem na trasie wycieczki jest rezerwat "Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego".
Ochronę uroczyska Szczerkowo pod nazwą Chirkowa, postulował już H. Conventz w 1895 r (Prusinkiewicz, Biały 1976). Jest to dość obszerna (około 190 ha) wyspa lasu liściastego, leżąca wśród rozległych borów sosnowych, około 8 km na północny wschód od miejscowości Osie.
Jarząb brekinia (Sorbus torminalis) był chroniony lokalnymi zarządzeniami administracji leśnej, już przed pierwszą wojną światową i w okresie międzywojennym. W tym czasie rosła i owocowała tu w starym drzewostanie dębowograbowym ponad setka dorodnych brekinii (Wodziczko 1925). W marcu 1975 r. został oficjalnie utworzony leśny rezerwat o powierzchni 102,21 ha pn "Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego". Rezerwat nosi imię wybitnego polskiego botanika, znawcy szaty roślinnej zachodniej i północnej Polski.
W rezerwacie chroni się na ogół dobrze zachowane fragmenty naturalnych lasów mieszanych dębowo-grabowych typu grądu z domieszką innych drzew liściastych. W niektórych partiach tego obiektu wyraźne piętno odcisnęła gospodarka człowieka. Prowadzono tu dawniej tzw. gospodarkę plądrowniczą, polegającą na wyrębie cennych asortymentów drewna np. dębowego. Z tego okresu pozostały gniazda starych około 300-letnich drzewostanów grabowych, spotykanych w różnych miejscach w rezerwacie (zwłaszcza oddział 70 i 71). Dokonywano tu też zrębów całkowitych, a na zrębach wprowadzono kultury dębowe, sosnowe lub nawet świerkowe. Te sposoby gospodarczej działalności człowieka - antropopresja, doprowadziły dość często do degeneracji zespołów leśnych.
Najczęściej spotykaną formą degeneracji jest monotypizacja, polegająca na ujednoliceniu wiekowym struktury warstwowej, zubożeniu gatunkowym a jej efektem jest las, którego drzewostan składa się z 1-2 gatunków właściwych dla danego siedliska np. grąd z drzewostanem dębowym - często spotykanym w rezerwacie.
Inną formą degeneracji tu spotykaną jest pinetyzacja, czyli borowienie. Polega ona na wprowadzeniu do drzewostanu liściastego drzew iglastych, sosny zwyczajnej (Pinus silvestris) i świerka pospolitego (Picea excelsa). Jest to bardzo groźna forma degeneracji, pociągająca za sobą głębokie zmiany w siedlisku. Tego typu drzewostany winny ulec jak najszybciej przebudowie, przez stopniowe zastępowanie gatunków iglastych, liściastymi.
Najrzadziej spotykaną formą degeneracji jest neofityzacja -polegająca na wprowadzeniu przez człowieka do naturalnego składu gatunkowego zespołu leśnego, drzew geograficznie obcych np. jodły pospolitej (Abies alba), czy jedliny Douglasa (daglezja) (Pseudotsuga taxifolia). Również te drzewostany winny ulec przebudowie.
Rezerwat "Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego" w całości przedstawia jednak dużą wartość przyrodniczą. Znajduje się tu największe skupienie brekinii w Polsce.
Brekinia to najwyższy z naszych rodzimych jarząbów. Osiąga niekiedy wysokość 25 m. Kwitnie w maju lub czerwcu. Kwiaty brekinii są stosunkowo duże, o średnicy 1 cm, zebrane w kwiatostany, filcowato owłosione. Owoce są podłużnie jajowate, brunatne. Liście przypominają swym kształtem liście klonu, stąd czasem brekinię nazywa się gruszą klonową. Liście są szeroko jajowate, klapowane, klapy mają głęboko wcinane, nieregularnie ząbkowane, osadzone na długich ogonkach. Brekinia ma drobnowłókniste, trudno łupliwe, twarde, czerwono zabarwione drewno. Te właściwości decydowały, że drewno to było zawsze w wysokiej cenie, bardzo poszukiwane przez tokarzy i rzeźbiarzy do wyrobu przedmiotów domowych i ozdób. Wartości techniczne drewna stały się zgubne dla brekinii. Obecnie to piękne drzewo można znaleźć już tylko na niewielu stanowiskach w Borach Tucholskich. Brekinia objęta jest ochroną gatunkową.
Inwentaryzacja brekinii w rezerwacie przeprowadzona przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w 1969 r. wykazała obecność 127 drzew brekinii o wysokości 8-26 m, 208 sztuk podrostu brekinii o wysokości 1-8 m, 479 sztuk nalotu brekinii o wysokości 0,1-1 m.
W drzewostanie rezerwatu panują wiekowe, nierzadko przekraczające 250 lat dęby szypułkowe (Quercus robur) oraz starsze jeszcze graby (Carpinus betulus). W domieszce występuje lipa drobnolistna (filia cordata), klon zwyczajny (Acer platanoides), jawor (Acer pseudoplatanus), wiąz szypułkowy (Ulmus laevls), wiąz górski (Ulmus scabra) oraz brekinia. Najstarsze brekinie mają ponad 300 lat. W podszyciu oprócz podrostu drzew dużą rolę odgrywają krzewy: leszczyna (Corylus avellana), trzmielina brodawkowata (Evonymns verruco-sa), trzmielina zwyczajna (Evonymus europaea), kruszyna (Frangula alnus), dereń świdwa (Cormus sanquinea), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum).
Runo jest bardzo bujne, bogate i zachowuje dużo osobliwości florystycznych. Z roślin objętych ochroną występują: wawrzynek wilczełyko (Daphne mesereum), lilia złotogłów (Lilum martagon), gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis), podkolan biały (Platanthera biofolia),paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare).
Z roślin rzadko spotykanych na obszarze Borów Tucholskich mają tu swoje stanowiska żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera), perłówka jednokwiatowa (Melica uniflora), zachyłka trójkątna (Phegopteris dryopteris). Rośnie tu również wiele roślin związanych z grądami: gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), przylaszczka (Hepatica nobilis), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), zawilec żółty (A. ranunculoides), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), kokoryczka wielokwiatowa {Polygonatum multiflorum), groszek wiosenny (Lathyrus vernus), marzanka wonna (Asperula odorata), jaskier kosmaty (Ranuculus lanuginnosus), żankiel zwyczajny (Sanicula europaea).
Największy obszar w rezerwacie zajmuje dobrze wykształcony grąd subkontynentalny (Tilio - Carpinetum), zróżnicowany na dwa podzespoły: grąd subkontynentalny typowy (Tilio - Carpinetum typicum) i grąd subkontynentalny z czyśćcem leśnym(Tilio - Carpinetum stachyetosum sivaticae). Duże połacie zajmuje też grąd zdegenerowany na skutek sadzenia sosny lub dębu (zwłaszcza oddz. 34). Rzadko wykształca się dąbrowa świetlista (Potentillo albae - Quercetum) (oddz. 70) z udziałem gatunków światłolubnych - pięciornika białego (Potentilla alba), wyki kaszubskiej (Vicia cassubica), koniczyny dwukłosowej (Trifolium alpestre), czyścicy storzyszek (Calamintha vulgaris), groszka czerniejącego (Lathyrus niger), dziurawca skąpolistnego (Hypericum montanum) i pierwiosnki lekarskiej (Primula officinalis).
Trasa naszej wycieczki prowadzi teraz do rezerwatu leśnego "Krzywe Kolo" (patrz mapa). Jest on położony nad rzeką Wdą, około 3 km na południe od miejscowości Kasparus, w nadleśnictwie Lubichowo, w oddziałach 327 i 326. Wda tworzy tutaj malownicze zakole, otaczające wodną pętlą półwysep o powierzchni około 10 ha, połączony z lewym jej brzegiem zaledwie czterometrowym przesmykiem.
Rezerwat zajmuje w całości półwysep o ciekawej i urozmaiconej konfiguracji terenu. Od strony przesmyku znajduje się dość duże wyniesienie, przechodzące w kierunku wschodnio-pólnocno-zachodnim najpierw w rozległą terasę wyższą, a następnie w niewielką terasę zalewową. Od strony wschodniej i częściowo północnej brzeg Wdy jest bardzo stromy i porośnięty wiekowym drzewostanem liściastym, który znacznie podnosi walory przyrodnicze i krajobrazowe tego leśnego uroczyska.
W rezerwacie najstarszymi drzewami są dęby, graby, lipy -i te gatunki były bez wątpienia naturalnymi składnikami pierwotnego drzewostanu. Obecnie jednak dominuje sosna i świerk wprowadzone do drzewostanów grądowych przez człowieka. Świerk wykazuje wielką żywotność, dobrze się obsiewa, zajmując luki zarówno w drzewostanach liściastych jak również sosnowych. Sosna nic odnawia się w rezerwacie zupełnie.
W rezerwacie mamy więc na dość dużych powierzchniach grąd zdegenerowany, a formą tej degeneracji jest pinetyzacja.
Z rzadkości dendrologicznych występuje tu brekinia, która jak należy przypuszczać w pierwotnych drzewostanach tego uroczyska odgrywała większą rolę.
Z krzewów spotykamy masowo leszczynę zwyczajną, poza tym trzmielinę zwyczajną i brodawkowatą, wiciokrzew suchodrzew i derenia świdwę.
Runo jest dobrze wykształcone, z przewagą takich roślin grądowych jak: gwiazdnica wielkokwiatowa, wawrzynek wilczełyko, podagrycznik, fiolek leśny, zerwa kłosowa (Phyteuma spicatum) a na terasie niższej w tzw. grądach niskich kokoryczowych - kokorycz pusta (Corydlias cava), ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna), zawilec żółty (Anemone ranunculoides), złoć żółta (Gagea lutea).
Zespołami leśnymi panującymi na całym obszarze rezerwatu jest grąd subkontynentalny i grąd zboczowy - las klonowo lipowy (Aceri - Tilietum).
W miejscach obniżonych występuje grąd niski kokoryczowy (Tilio Carpinetum corydaletosum). Na stromych zboczach rozwija się las klonowo-lipowy. Terasę wyższą i wysoczyznę zajmuje grąd subkontynentalny typowy (Tilio - Carpinetum typicum).
Rezerwat "Krzywe Kolo" proponuje się włączyć do projektowanego wielkoprzestrzcnnego rezerwatu fizjocenotycznego(krajobrazowego) pn "Dolina rzeki Wdy", który ma zostać utworzony na odcinku od miejscowości Tleń do miejscowości Szlaga Młyn. Wda jedna z najpiękniejszych rzek Pomorza Zachodniego i najatrakcyjniejsza z rzek niżowych w Polsce, stanowi również interesujący szlak wodny.
Walory krajobrazu tego rezerwatu podkreślają piękne lasy liściaste z licznymi okazałymi drzewami pomnikowymi porastające strome ściany wąwozu i częściowo dno doliny Wdy, a wielobarwna roślinność, zwłaszcza wczesnowiosenna, bujność runa leśnego i łąk dolinnych, potęgują swoisty urok tego rezerwatu.
Z rezerwatu "Krzywe Koło" udajemy się wzdłuż wschodniego brzegu Wdy w kierunku południowym. Wda przedziera się wśród lasów wąskim i krętym przełomowym korytem, płynąc wartkim nurtem, - przypomina rzekę typu podgórskiego.
W oddziale 352 znajduje się punkt nr 1. znajdujemy się na krawędzi stromego zbocza doliny Wdy. Na zboczu o nachyleniu 50° posadzony jest około 60 letni drzewostan sosnowo-dębowy (siedlisko grądu zboczowego). Mamy tu do czynienia z degeneracją grądu zboczowego a formą degeneracji jest monotypizacja i pinetyzacja. W runie występują zarówno gatunki gradowe jak i borowe. Na szczególną uwagę zasługuje chroniona lilia złotogłów (Lilium martagon) jak również kontynentalna pluskwica europejska (Cimicifuga europaea), mająca nad Wdą jedno ze swych najdalej na zachód wysuniętych stanowisk. Idąc dalej w kierunku południowym, dochodzimy do mostu na Wdzie w miejscowości Błędno. Tutaj w dolinie rzeki rozwija się roślinność szuwarowa oraz łąkowa a mianowicie: szuwar turzycy darniowej (Cariceum caespitosae), szuwar manny mielec {Glycerietum maximae),szuwar turzycy zaostrzonej (Cariceum gracilis), szuwar mozgowy (Pholnridetum rundinaceae) oraz łąka ostrożeniowo-rdestowa (Cirsio - Polygonetum).
Od mostu na Wdzie idziemy dalej żółtym szlakiem i w punkcie nr 2 (patrz mapa) skręcamy w kierunku zachodnim i przez oddział 302 dochodzimy do oddziału 281, gdzie nad Wdą znajduje się skupienie okazałych, pomnikowych dębów. Na pniach niektórych z nich rosną plechy chronionego porostu - granicznika płucnika (Lobaria pulmonaria). Granicznik płucnik jeszcze 70 lat temu by] porostem pospolitym w całych Borach Tucholskich. Obecnie należy do porostów zagrożonych i wymierających w skali kraju. Stanowisko tego gatunku nad Wdą jest jedynym znanym stanowiskiem w Borach Tucholskich.
Trasa wycieczki dalej prowadzi wzdłuż malowniczego koryta Wdy z licznymi punktami widokowymi na meandrującą w głęboko wciętej dolinie Wdę. Stronie brzegi doliny porastają drzewostany dębowo-lipowo-klonowe z licznymi pomnikowymi drzewami. Zbocza i dno doliny, zwłaszcza na wiosnę, są barwnie ukwiecone i dostarczają odwiedzającym te tereny turystom niezapomnianych wrażeń estetycznych.
Po pewnym czasie dochodzimy do punktu nr 3, położonego w oddziale 334. Spotykamy tu dobrze zachowane w stanie naturalnym grądy, porastające strome zbocza doliny, wzdłuż oddziału 334 i 335.
Runo jest typowo wykształcone, charakterystyczne dla grądów zboczowych. Dominują tu: dzwonek jednostronny (Campanula rapunculoides), wiechlina gajowa (Poa nemoralis), szczyr trwały (Mercurialis perennis), czerniec gronkowy (Actea spicata) oraz pluskwica europejska (Cimicifuga europaea).
Dostrzegamy również rośliny chronione - wawrzynka wilczełyko (Daphne mesereum), lilię złotogłów (Lilum martagon), kopytnika (Asarum europaeum) oraz paprotkę zwyczajną (Polypodium vulgare).
Z punktu 3 idziemy dalej żółtym szlakiem do miejscowości Stara Rzeka, gdzie przy moście na Wdzie kończy się trasa wycieczki nr 6.