Wody

 Ważnym elementem krajobrazu Wdeckiego Parku Krajobrazowego obok rzeźby terenu i szaty roślinnej są wody powierzchniowe.

Obszar parku należy do zlewni Wisły i jej lewego dopływu Wdy. Zwierciadło wód gruntowych występuje na ogół głęboko. Podczas wiosennych roztopów lub większych opadów woda zatrzymywana jest w niewielkich bezodpływowych zagłębieniach terenu. W dolinie o wysokich i stromych brzegach, płynie wykorzystywana turystycznie rzeka Wda. Wypływa ona z jeziora Krężno k. Bytowa na wysokości 160 m n.p.m. Odcinek od Jeziora Wdzydze do Zbiornika Żurskiego (ujście rzeki Prusiny) stanowi bieg środkowy rzeki. Charakteryzują ją duży spadek (ok 0,72 ‰), liczne meandry oraz zwężenia. Wzdłuż całego swojego biegu Wda przyjmuje liczne dopływy. Najważniejsze z nich to Ryszka (powierzchnia zlewni: 103,5 km²), Sobińska Struga (103,3 km²) i Prusina (101,2 km²).

Poniżej wypływu Wdy z Jeziora Wdzydze, znajduje się śluza piętrząca i regulująca wody rzeki poniżej jeziora. Rzeka poniżej w/w jeziora jest skanalizowana stanowiąc tzw. Kanał Wdy, a jej wody służą do nawadniania Łąk Czerskich o pow. 500 ha i zasilania stawów rybnych w Uroży (Szczęsny 1992).

Środkowy odcinek Wdy przepływa przez lesiste obszary Parku z dużymi fragmentami naturalnych lasów liściastych. Wda tutaj silnie meandruje a jej dolina wcięta jest 10-15 m w powierzchnię sandru. Najpiękniejszy widokowo odcinek Wdy znajduje się między ujściem Brzezianki a miejscowością Tleń, gdzie rzeka wartkim nurtem przedziera się wśród lasów wąskim i krętym, przełomowym korytem. W odległości około 5 km poniżej ujścia Brzezianki tworzy ona pętlę, zwaną uroczyskiem "Krzywe Koło". Walory krajobrazowe tego terenu, spotęgowane wspaniałymi fragmentami naturalnych lasów liściastych, należą do najpiękniejszych w Borach Tucholskich (Boinski 1996).

Największym prawobrzeżnym dopływem Wdy jest Prusina uchodząca do niej k. Tlenia. Powierzchnia zlewni Prusiny wynosi 191,2 km², jej długość 27,5 km, a średni spadek 0.51 ‰.

Drugim ważnym dopływem prawobrzeżnym Wdy jest Ryszka wypływająca z Jeziora Suchom (99,6 m n.p.m.) przyjmująca k. Leśniczówki Ryszka - prawobrzeżny dopływ - Strugę Mukrz. Długość Ryszki wynosi 10,5 km, średni spadek 2,97 ‰, powierzchnia zlewni 103,5 km². Objętość przepływu w przekroju ujściowym wynosi średnio 0,49 m³/sek, minimalnie - 0,16 m³/sek.

Najważniejszym lewobrzeżnym dopływem rzeki Wdy uchodzącym poniżej zapory zbiornika Żur jest Sobińska Struga (Sobina). Wypływa ona z małego jeziora (0,25 ha) na wys. 88,0 m n.p.m., położonego w województwie pomorskim, ok. 0,3 km od granicy województw. Długość rzeki wynosi 20 km, powierzchnia zlewni 103,3 km². Sobińska Struga płynie w dolinie wciętej od 8-18 m w podłoże sandrowe i morenowe.

Orientacyjnie można przyjąć, iż jej średnioroczny przepływ kształtuje się na poziomie 0,5 m³/sek, minimalny ok. 0,16-0,20 m³/sek.

Jezioro Żurskie jest największym sztucznym zbiornikiem wodnym Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Zbiornik ten budowano w latach 1929-30, a oddano do użytku w 1937 r. Powstał on w wyniku podpiętrzenia wód rzeki Wdy i zalania ujściowych odcinków jej dopływów: Prusiny i Ryszki oraz szeregu cieków bez nazwy m.in. we wsiach Osie i Zalesie Szlacheckie (Chudecki 1993).

Po przegrodzeniu Wdy zaporą ziemną (blok gliniany o kubaturze 150 tys.m²) i podniesieniu zwierciadła wody o 15 m powstał zalew o powierzchni 440 ha. Jego długość całkowita wynosi 11,2 km, a maksymalna szerokość 570 m Zbiornik posiada urozmaiconą linię brzegową o długości 33,6 km. Jest głęboki szczególnie w miejscach dawnego koryta Wdy i dolin. Szerokość oscyluje w granicach od 13 m przy zaporze do 2-4 m w pobliżu brzegów. Jezioro Żurskie wypełnia nie tylko dawną dolinę Wdy, ale również liczne związane z nią obniżenia. Połączone jest ono z dwoma takimi obniżeniami - dziś jeziorami Wiechrzy i Mukrza. Nie zatopione partie terenu tworzą na zalewie malownicze wyspy. Szczególną ozdobą jeziora jest wyspa Madera położona na rozlewisku Wdy za miejscowością Grzybek.

Typowym elementem krajobrazu są jeziora rynnowe – jezioro Piaseczno, jezioro Miedzno oraz wytopiskowe: jezioro Dury, Radolinek, Duży i Mały Trzebucz. W wyniku budowy elektrowni Żur i spiętrzenia wód Wdy nastąpiło podniesienie poziomu wody o 15 m, zalanie dawnej doliny rzeki oraz licznych obniżeń. W ten sposób powstało sztuczne jezioro o powierzchni 440 ha i 11 km długości zwane Zalewem Żurskim. Nieliczne nie zatopine fragmenty terenu tworzą na Zalewie malownicze wyspy , wśród których największa zwana jest Maderą.

Obfitość rzek i jezior to prawdziwy raj dla flory i fauny. Obok pospolitych gatunków ryb w czystych wodach Wdy żyje pstrąg potokowy i rzadko spotykany lipień. Można tu spotkać okazałe szczupaki, sumy oraz troć jeziorową. Bytuje tu także różanka- mała, pięknie ubarwiona ryba, mająca ciekawe zwyczaje rozrodcze.

Na terenie Wdeckiego Parku Krajobrazowego i jego stref ochronnych występuje niewielka ilość naturalnych jezior. Genetycznie są to na ogół zbiorniki pochodzenia glacjalnego, małe oczka wytopiskowe - zasilane wodami gruntowymi - bez dopływów i odpływów z uwagi na wysoką infiltrację podłoża sandrowego. Wody tych zbiorników ze względu na położenie wśród lasów, nie są narażone na zanieczyszczenie antropogenne (Szczęsny 1992). Do tego typu jezior można zaliczyć np. cztery niewielkie zbiorniki dystroficzne - Jezioro Dury. Podobny charakter mają jeziora Radolinek oraz Duży i Mały Trzebucz. Wyróżniającym się pod względem morfometrycznym są jeziora rynnowe. Największe z nich to Jezioro Piaseczno o powierzchni 44 ha oraz Jezioro Miedźno o powierzchni 24 ha, leżące w osi doliny Sobińskiej Strugi, co spowodowało jego wypłycenie materiałem naniesionym przez tę rzekę.

Pozostałe zbiorniki o charakterze wytopiskowym lub zaporowo zastoiskowym posiadają powierzchnię od 5-10 ha.

Informacje i wszystkie parametry dotyczące Wdy i jej dopływów pochodzą z opracowania pt: Dokumentacja uzasadniająca utworzenie Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Główny projektant -mgr Janusz Szczęsny. Towarzystwo Urbanistów Polskich. Zakład Planowania Przestrzennego. Pracownia w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1992.