Opis Gatunku
Jest niewątpliwie jednym z najbarwniejszych przedstawicieli krajowej awifauny. Jego turkusowo niebieskie, jaskrawe ubarwienie sprawia, że chętnie przedstawia się go w przyrodniczych publikacjach lub na folderach ukazujących walory turystyczne regionu, gdzie występuje. Jest on jedynym przedstawicielem rodziny zimorodkowatych (Alcedinidae), który gniazduje na obszarze Polski i Europy. Pozostali przedstawiciele Alcedinidae zasiedlają tropikalne i subtropikalne rejony świata. Jest ptakiem o niewielkich rozmiarach (długość ciała ok.17cm a rozpiętość skrzydeł ok.27 cm). Charakterystyczny jest długi, ok. 5 cm. ostry dziób.
Gniazduje w długich norach wydrążonych w piaszczystych skarpach. Składa najczęściej 6 jaj. Okres wysiadywania trwa ok. trzech tygodni, a opieka nad potomstwem nieco dłużej. Wyprowadza 1-2 lęgi w sezonie, wyjątkowo do trzech. Jest gatunkiem stosunkowo krótko żyjącym i bardzo rzadko spotyka się ptaki powyżej 3-5 lat. Znaczna jest też śmiertelność ptaków młodocianych, które giną najczęściej w trakcie uczenia się polowania na ryby – co jest niełatwym zadaniem.
Osobniki młode w zdecydowanej większości spędzają zimę na południe od naszych granic. Ptaki dorosłe bądź przemieszczają się na południe kontynentu bądź też próbują przetrwać zimę nad niezamarzającymi akwenami wodnymi.
Występowanie
W Polsce zimorodek jest ptakiem objętym ochroną gatunkową. Krajową populację lęgową szacuje się na 2,5-6 tys. par. Na większości obszarów jest spotykany nielicznie lub bardzo nielicznie. Do terenów, gdzie zimorodek występuje częściej zaliczane jest Pomorze, Warmia i Mazury. Stosunkowo liczna populacja zasiedla też Dolinę Wisły i rzeki Polesia oraz niektóre kompleksy stawów rybnych Dolnego Śląska. Bory Tucholskie, a szczególnie Brda i Wda, należą do miejsc o najwyższych lokalnych zagęszczeniach par lęgowych zimorodka w skali kraju i Europy. Warunkami sprzyjającymi występowaniu zimorodka są: czyste akweny wodne, zalesione brzegi, piaszczyste skarpy i niewielkich rozmiarów ryby – stanowiące jego główny pokarm.
Zagrożenia i ochrona
W Polsce zimorodek jest ptakiem objętym ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz.2237).
W niektórych krajach europejskich jest w Czerwonej Księdze Zwierząt (np. Czechy). Pozasiedliskowymi czynnikami mającymi największy wpływ na liczebność zimorodka są surowe zimy z niskimi temperaturami, powodzie, ingerencja ludzka (niepokojenie w pobliżu miejsc lęgowych), drapieżniki (norka, lis).
Podstawowe działania ochronne miałyby być ukierunkowane na ochronę naturalnych siedlisk występowania gatunku, w tym przede wszystkim miejsc szczególnie wysokich zagęszczeń zimorodka. Monitoring populacji pozwala na śledzenie długoterminowych trendów populacyjnych i precyzyjne określanie czynników, które je kształtują.
Badania i monitoring
Od 1992r. prowadzone są przez mgr Romana Kucharskiego badania populacji zimorodka nad Brdą na odcinku znajdującym się na terenie Tucholskiego Parku Krajobrazowego.
Wykazano tu szczególnie duże zagęszczenia par lęgowych tego gatunku – 6 par/ 10 km rzeki. Jest to najdłużej badana populacja zimorodka na terenie Polski, z największą liczbą zaobrączkowanych zimorodków (ok. 2 tys. szt.). W ostatnim dziesięcioleciu, obrączkowano na tym terenie blisko 40% wszystkich znakowanych w kraju zimorodków. Uzyskano wiele ciekawych wiadomości powrotnych o migrujących ptakach, m.in. z Hiszpanii, Szwajcarii, Chorwacji, Holandii, Niemiec i różnych zakątków Polski.
W przypadku znalezienia ptaka z obrączką – informuj Stację Ornitologiczną PAN w Górkach Wschodnich http://www.stornit.gda.pl.
Rzeka Brda w granicach Tucholskiego Parku Krajobrazowego jest rzeką o największych stwierdzonych zagęszczeniach zimorodka w Polsce.
Z tego też powodu zimorodek zagościł na logo Parku.
W Tucholskim Parku Krajobrazowym, w najlepszych latach gniazduje ok. 40 par zimorodka. Najwięcej z nich preferuje meandry rzeki Brdy, gdzie na odcinku 49 km rzeki stwierdzano ponad 20 lęgowych par.
Tak licznej populacji zimorodka sprzyjają wysokie, strome skarpy piaszczystej doliny wyrzeźbionej przez lodowiec, w której korycie płyną wody Brdy, zamieszkane przez rybią drobnicę (płocie, ukleje, okonie). Utworzenie rezerwatu przyrody „Dolina Rzeki Brdy“ na odcinku Woziwoda – Piła Młyn oraz nadbrzeżne zarośla i powalone do wody drzewa, zapewniają zimorodkom schronienie i miejsca do żerowania.
Długoletnie badania zimorodków nad Brdą dowodzą, że:
- ptak do budowy swoich nor preferuje mniej nasłonecznione, północne, północno-wschodnie lub północno-zachodnie ekspozycje skarp.
- większość stanowisk lęgowych nad Brdą charakteryzuje się dużą stabilnością
- okres lęgowy trwa maksymalnie 150 dni
- Średnia liczba piskląt wyklutych w lęgu = 5,6
- średnia liczba piskląt opuszczających norę = 5,1
- zimuje w zagęszczeniach do 1,4 os/10 km rzeki
(dane: Roman Kucharski)
Zimorodek należy do ptaków częściowo wędrownych, tzn. młode osobniki na zimę wyruszają do ciepłych krajów, starsze pozostają w Polsce.
Rekordowy przelot zimorodka zaobrączkowanego nad Brdą zarejestrowano w 2001r. do Hiszpanii 2151 km, odległość tą ptak pokonał przez ponad 2 miesiące!.
Główne zagrożenia populacji zimorodka nad Brdą to:
- czynniki pogodowe (załamania pogody, powodzie)
- drapieżniki
- niepokojenie przez wędkarzy i kajakarzy
